حصر اقتصادی و سیاسی قطر موجب شد تا تکاپوی کشورهایی همچون ترکیه، عمان و ایران برای ورود به این بازار افزایش یابد و برای در اختیار گرفتن سهم بیشتر، بین آنها رقابت ایجاد شود. صادرات ایران به قطر طی چند روز گذشته افزایش یافته، اما رقبای ایران نیز بیکار ننشسته‌اند. ترکیه صادرات مواد غذایی را کلید زده و عمان هم بندر صحار را به جای بندر دوحه دوبی به مراودات قطر اختصاص داده است. در این میان به‌نظر می‌رسد ایران در ورود به بازار قطر، واکنشی سریع‌تر نسبت به تجربه روسیه داشته است. نزاع بین روسیه و ترکیه، دروازه جدیدی را برای ایرانی‌ها در بازار روسیه گشود که براساس گفته تجار ایرانی، این فرصت طلایی از دست رفت. بازاری که می‌توانست به یکی از عمده‌ترین مقاصد صادرات میوه و تره‌بار و صیفی‌جات ایران تبدیل شود، با سیاست‌های نادرست به رقبا واگذار شد. حال با حصر قطر، به نظر می‌رسد آمادگی صادرکنندگان بیشتر از قبل است و توانسته‌اند به سرعت برای ورود به قطر دست به‌کار شوند. به گزارش دنیای اقتصاد، اما ایران نه‌تنها به منظور تامین نیازهای قطر می‌تواند از این فضا منفعت لازم را به‌دست آورد، بلکه راه‌های ترانزیتی ایران هم در این شرایط می‌تواند برای کشور درآمدزا باشد. آسمان ایران می‌تواند جایگزین مناسبی برای پروازهای قطر و بنادر ایران محلی برای ترانزیت کالا باشد.
افزایش ۱۷ درصدی پروازهای عبوری از آسمان ایران در روزهای اخیر یکی از اثرات این تحریم است. از سویی صادرات مواد غذایی به قطر نیز از بنادر ایران کلید خورده و اولین محموله حامل 460 تن مواد غذایی از بندردیر بوشهر به قطر ارسال شده است. از سویی خبرها حاکی از آن است که اولین محموله غذایی به صورت هوایی از شیراز به دوحه صادر شده و صادرات روزانه 100تن میوه و تره‌بار به این کشور از این طریق هم از دیگر مواردی است که نشان می‌دهد عزم تجار ایرانی برای استفاده از فرصت به‌دست آمده جزم شده است. فعالان اقتصادی ایرانی اما به این میزان صادرات قانع نشده‌اندو در اتاق بازرگانی اصفهان هم نشست «بازار قطر فرصت طلایی برای ایران» با حضور جمعی از صادرکنندگان اصفهانی برگزار شده است. از سوی دیگر به اعتقاد برخی از فعالان اقتصادی، بازار قطر بازار بزرگی نیست و فعالان بخش‌خصوصی به‌ویژه در استان‌های فارس، بوشهر و خوزستان می‌توانند از فرصت بازار قطر استفاده کنند. در واقع چند استان ایران می‌توانند نیازهای این کشور را پوشش دهند.
تاثیر تحریم قطر برآسمان ایران
رئیس سازمان هواپیمایی کشوری از افزایش ۱۷ درصدی پروازهای عبوری از آسمان ایران طی روزهای اخیر خبرداد. علی عابدزاده اظهار کرد: ظرفیت، جایگاه و تعهد کشور در هوانوردی بین‌المللی باعث شده تا فضای ایران در شرایط خاص و اضطراری به‌عنوان نقطه اتکایی ایمن و امن ارزشی دوچندان برای حمل‌ونقل هوایی جهانی باشد. به گفته وی، در بحران سقوط هواپیمای مالزیایی در اواکراین و ناامنی فضای آن کشور، ناامنی در فضای عراق و سوریه و اکنون در محدود شدن استفاده هواپیمای قطری و هواپیماها به مبداء و مقصد قطر، فضای پروازی ایران به‌عنوان نقطه ثقل پایدار‌سازی ترافیک هوایی جهانی ایفای نقش کرد و با وجود افزایش ناگهانی تقاضا برای استفاده از فضای کشور، با استفاده از ظرفیت‌های موجود و اتخاذ راهکارهای خلاقانه و اطمینان بخش، سرویس لازم و ایمن به تقاضای جدید ارائه و مشکلی در حمل‌ونقل هوایی بین‌المللی حادث نشد.
وی با بیان اینکه کشور قطر فضای پروازی تحت اختیار خود است و خدمات ناوبری هوایی در ارتفاعات بالا را از کشور بحرین دریافت می‌کند، افزود: این کشور در ناحیه اطلاعات پروازی بحرین قرار دارد و با ممنوعیت اعمال شده از طرف کشورهای عربستان، امارات، بحرین، مصر و لیبی، عملا دسترسی خود را به نواحی جنوبی، شرقی و غربی از دست داد. در این شرایط، از طریق دو نقطه ورودی و خروجی، پروازهای فرودگاه دوحه قادر به ورود به ناحیه پروازی ایران هستند و با عبور از فضای پروازی ایران و ورود به اروپا، پاکستان و عمان، مسیرهای پروازی خود را ادامه می‌دهد. رئیس سازمان هواپیمایی کشوری با اشاره به اینکه این تقاضای ناگهانی، منجر به افزایش ۱۷ درصدی ترافیک هوایی عبوری از روی ایران شد، تصریح کرد: پاسخ دادن به این حجم از تقاضای جدید در مدتی کوتاه، کاری بسیار دشوار است، لیکن با توجه به برنامه‌هایی که از قبل برای ظرفیت‌سازی در بخش ناوبری هوایی کشور انجام شده بود و استفاده از نیروی کارآمد مدیریتی و کارشناسی برای ارائه خدمات ناوبری هوایی ایمن در کشور و همکاری کامل و بدون نقص بخش‌های ارائه‌دهنده خدمات، حاکمیتی و امنیتی، تقاضای جدید به راحتی پاسخ داده شده و هیچ‌وقفه‌ای در جریان ترافیک هوایی بین‌المللی به‌وجود نیامد. عابدزاده یادآورشد: تجربه بحران‌های گذشته نشان می‌دهد که حتی پس از رفع شدن شرایط اضطراری در کشورهای همسایه یا منطقه، شرکت‌های هواپیمایی به استفاده از فضای پروازی ایران برای بخش قابل‌توجهی از پروازهای خود ادامه می‌دهند.
صادرات مواد غذایی به قطر
سیدمحمد حسینی‌محمدی، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان بوشهر که به گفته برخی از فعالان اقتصادی یکی از استان‌های تاثیرگذار در ورود به بازار قطر است نیز گفت: در سال گذشته معادل 100میلیون دلار صادرات از ایران به قطر انجام شد که استان بوشهر یک پنجم از این میزان صادرات را به خود اختصاص داد. در پی تحریم برخی کشورهای عربی علیه قطر در چند روز اخیر میزان صادرات این استان به این کشور افزایش یافته است.
وی اضافه کرد: عمده محصولات صادراتی استان بوشهر به قطر صیفی‌جات، سیمان و کلینکر است که با توجه به قطع رابطه برخی از کشورهایی که تامین‌کننده کشور قطر در این زمینه بودند، میزان صادرات استان بوشهر افزایش خواهد یافت.
معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی استانداری بوشهر نیز عنوان کرد: زمینه تشکیل یک ستاد برای ساماندهی شرایط صادرات به قطر ایجاد شد. زرین‌فر ادامه داد: نمایندگان استانداری، سازمان صنعت، معدن و تجارت، اداره کل بنادر و دریانوردی، اتاق بازرگانی و گمرک بوشهر باید از جمله اعضای ستاد یاد شده باشند تا به‌طور مداوم شرایط صادرات استان بوشهر به قطر را مورد بررسی قرار دهند. وی اضافه کرد: یکی از راه‌های تسهیل صادرات استان بوشهر به قطر ایجاد مرزهای مجازی است که باید به‌طور جد مورد پیگیری قرار گیرد.
از سوی دیگر خلیل قاسمی، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت هرمزگان نیز از افزایش تبادلات تجاری و اقتصادی با قطر خبر داد. وی با اعلام این خبر افزود: یک فروند لندینک کرافت ایرانی حامل 8دستگاه کانتینر یخچالی 40 فوت و همچنین مقداری بار فله، نخستین محموله شناور از بندر شهید باهنر بندرعباس عازم قطر شد. این محموله سبزیجات اعم از لیمو، گوجه، خیار و... بود که نخستین گام برای تبادل کالا به این کشور از طریق این استان محسوب می‌شود. قاسمی اظهار کرد: افزایش صادرات به این کشور از محور بندرعباس از این پس در اولویت توسعه تجارت این استان قرار خواهد گرفت.
البرز کشاورزی سرپرست گمرک بندردیر استان بوشهر هم از صادرات محموله مواد غذایی به وزن 460 تن از این بندر به مقصد قطر خبر داد. وی افزود: این محموله شامل کدو، خیار، هندوانه، خربزه، سیب‌زمینی، کاهو، کلم و گوجه‌فرنگی با چهار فروند شناور متعلق به تجار بومی این شهرستان به ارزش 113هزار و 416 دلار به مقصد قطر صادر شده است. سرپرست گمرک بندر دیر ادامه داد: گمرک این بندر آمادگی کامل دارد که به صورت شبانه‌روزی تشریفات گمرکی صادرات را در کمترین زمان ممکن انجام دهد.
علی همتی، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت فارس هم از ارسال محموله غذایی به صورت هوایی از شیراز به دوحه خبر داد و گفت: روزانه 100تن میوه و تره‌بار به قطر صادر می‌شود. وی با اشاره به تحریم قطر و مسدود شدن راه‌های ارتباطی این کشور گفت: باید از فرصت پیش آمده برای توسعه صادرات استفاده کنیم و از این رو آمادگی داریم مصالح ساختمانی را از شیراز و با هماهنگی با بندر بوشهر به قطر صادر کنیم.
منصور پوریان رئیس شورای تامین دام کشور هم از صادرات دام زنده و گوشت گوسفندی به قطر خبر داد و گفت: یک محموله 1700 لاشه‌ای گوشت گوسفندی از ایران وارد قطر شده است. در دو روز گذشته نیز یک محموله 1250 راسی دام زنده گوسفندی و یک محموله 2700 لاشه‌ای گوشت گوسفندی از ایران به عمان و قطر صادر شده است. براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران سال گذشته 12میلیون و 834 هزار دلار دام زنده گوسفندی به قطر صادر شده بود.
بازار قطر فرصت طلایی برای ایران
نشست «بازار قطر فرصت طلایی برای ایران» هم با حضور جمعی از صادرکنندگان اصفهانی در اتاق اصفهان برگزار شد. مسعود گلشیرازی رئیس کمیسیون تجارت اتاق اصفهان در این نشست گفت: واحدهای تولید محصولات غذایی و آشامیدنی استان اصفهان می‌توانند با همکاری شرکت‌های مدیریت صادرات به‌صورت عملیاتی در بازار قطر حضور یابند و کمیسیون آماده هرگونه همکاری در این زمینه است. گلشیرازی از تشکیل کارگروه تخصصی ویژه بازار قطر زیرمجموعه کمیته توسعه صادرات این کمیسیون خبر داد و گفت: سازمان‌دهی صنایع غذایی و آشامیدنی استان برای حضور عملیاتی در این بازار در دستور کار این کارگروه قرارگرفته است. وی اضافه کرد: با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی استان اصفهان راه‌اندازی 300 شرکت مدیریت صادرات به‌عنوان هدف کمیسیون تعریف‌شده است.
حمیدرضا مومنی مسوول کمیته توسعه صادرات کمیسیون تجارت اتاق اصفهان در این نشست از شرکت‌های مدیریت صادرات استان اصفهان خواست که در ورود به بازار قطر پیشگام باشند تا فرصت بازار قطر مانند روسیه، آسیای میانه، عراق و افغانستان از دست نرود. مومنی خواستار اعزام هیات تجاری استان اصفهان به قطر شد و گفت: اعزام این هیات می‌تواند به بازاریابی و نیازسنجی کالاهای استان اصفهان کمک کند. وی ایرلاین قطر را فرصت مناسبی برای حمل بار هوایی کالای استان اصفهان دانست و گفت: کارگروه پایانه اصفهان می‌تواند سکوی ارسال محصولات غذایی استان به قطر باشد. مسوول کمیته توسعه صادرات کمیسیون تجارت با اشاره به پیگیری رئیس سازمان توسعه تجارت ایران برای حضور در بازار قطر گفت: دو کشتی حمل بار والفجر برای انتقال کالاهای ایرانی به قطر از سوی این سازمان هماهنگ شده است. مشاور کمیسیون تجارت اتاق اصفهان در این نشست گفت: حجم بازار سه میلیون نفری قطر شاید اندک باشد ولی ازنظر کیفیت بازار جایگاه ویژه‌ای در بازارهای بین‌المللی دارد.
علی‌محمد آقاجان با اشاره به برگزاری جام‌جهانی فوتبال در سال 2022 در قطر گفت: بازار قطر به مصالح ساختمانی و نیروی فنی و مهندسی برای آماده‌سازی جام‌جهانی نیاز دارد و استان اصفهان می‌تواند این نیاز را برطرف کند. قطر یکی از کشورهای سرمایه‌فرست به بازارهای جهانی است و ایران می‌تواند مقصد این سرمایه‌گذاران باشد. محمد عسگری، مدیر یک شرکت مدیریت صادرات استان اصفهان در این نشست گفت: قطر بیش از 80 درصد مواد غذایی خود را از عربستان و امارات متحده عربی با تعرفه کمتر از 5 درصد وارد می‌کرد و برای تامین کالاهای موردنیاز باید این تعرفه برای جمهوری اسلامی لحاظ شود. محمدرضا غفرالهی، مدیر یک شرکت صادرات استان اصفهان در این نشست به مشکل صدور ویزای قطر برای فعالان اقتصادی اشاره کرد و گفت: صادرات یک فرآیند بلندمدت است و به قطر باید نگاه بلندمدت داشت. کریم سلیمی، معاون معاونت بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان نیز در این نشست خواستار استفاده فعالان اقتصادی از این فرصت شد و گفت: معاونت بازرگانی با همکاری سازمان توسعه تجارت ایران آماده اعزام هیات‌های تجاری به قطر و همچنین تسهیل صادرات تولیدات استان به این کشور است. فرهاد حاجی مرادی، مدیر تنظیم بازار محصولات و نهاده‌های کشاورزی استان اصفهان در این نشست از توانمندی استان در صادرات محصولات لبنی و گوشت زنده به قطر خبر داد و گفت: صادرکنندگان استان اصفهان می‌توانند با واردات گوشت نسبت به صادرات آن به قطر اقدام کنند.
چالش‌های ورود به قطر
حسن فروزان‌فرد، عضو کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تهران چند مشکل اساسی در تجارت با قطری‌ها را بیان می‌کند. به گفته وی، مساله اول، نقل‌وانتقال پول و مشکلات بانکی در پرداخت‌ها است. نکته دوم، آمادگی در زمینه بسته‌بندی است یعنی بسته‌بندی محصولات به‌نحوی‌که قابلیت عرضه در کشورهای عربی را داشته باشد. ارتباطات تجاری ایران با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در سال‌های اخیر خوب نبوده است و بیشتر تولیدکنندگان بسته‌بندی مناسب با بازار مصرف کشور عربی برای شناساندن محصول به زبان عربی را ندارند و زمان می‌برد تا این بسته‌بندی‌ها آماده شود. وی اظهار می‌کند: تراز استاندارد کیفی در کشوری مثل قطر بالاست و فروشگاه‌های بزرگ در این کشور بیشتر محصولات مشابه را از آمریکا و اروپا تامین می‌کنند و ممکن است فعالان اقتصادی به‌ویژه فعالان صنایع تبدیلی به زمان بیشتری برای تامین محصولات در این تراز نیاز داشته باشند. از همه مهم‌تر اینکه محصولات صادراتی به کشوری مثل قطر در فروشگاه‌های معتبر زنجیره‌ای فروخته می‌شود که ورود به آن نیازمند سرمایه‌گذاری اولیه و ایجاد تعهداتی در مورد زمان و قیمت محصول است.
فروزان فرد می‌افزاید: ایجاد چنین تعهدات زمانی در اختیار بنگاه‌های کوچک و متوسط اقتصادی که درزمینه صنایع تبدیلی فعالیت می‌کنند نیست. در مورد تغییر قیمت‌ها همیشه دچار مشکلاتی بودیم که اجازه خطرپذیری برای حضور در بازارهای مهم خلیج‌فارس را به ما نداده است. به این دلیل که نمی‌توانیم در یک بازه زمانی طولانی ثبات قیمت‌ها را تضمین کنیم، امکان تعهد دادن به فروشگاه‌های معتبر در کشورهای عربی را نداریم. به گفته این عضو هیات نمایندگان اتاق تهران، قیمت محصول ایرانی در بازه زمانی شش ماه تا یک سال به‌دلیل تورم، تغییر سال و افزایش قیمت مواد اولیه متغیر است؛ بنابراین نمی‌توانیم تعهد بلندمدت ریالی بدهیم. این مساله باعث شده از بازارهای کشورهای عربی همسایه دور بمانیم. نکته آخر به حمل‌ونقل مربوط است، به‌ویژه در مورد محصولاتی مثل لبنیات، میوه و سبزیجات که تازه بودن آن اهمیت دارد. امکان انتقال این مواد با قیمت مناسب برای حضور موثر در بازار قطر ضروری است.
ترکیه و عمان، رقبای ایران شدند
به‌دنبال اعمال تحریم برخی کشورهای عربی در مورد قطر و توقف صادرات مواد غذایی به این کشور، به جز ایران، کشورهای دیگر نیز برای استفاده از فرصت به‌دست‌آمده، وارد میدان رقابت شده‌اند. ازجمله این کشورها ترکیه است. مواد غذایی ترکیه به‌عنوان جایگزین در فروشگاه‌های قطر مورد استقبال شهروندان این کشور قرار گرفت. خبرگزاری آناتولی ترکیه در گزارشی نوشت: به‌دنبال قطع رابطه برخی کشورهای عربی با قطر و اعمال تحریم‌های سیاسی و اقتصادی علیه دوحه و توقف صادرات مواد غذایی به این کشور، مواد غذایی ترکیه به‌عنوان جایگزین، قفسه‌های فروشگاه‌های قطر را پر‌کردند.
فروشگاه‌های قطر در پی رسیدن مواد غذایی ترکیه به این کشور و چیده شدن در قفسه‌های فروشگاه‌ها با درج نوشتارهایی با مضمون «کالاهای ترکیه که از مسیر هوایی به قطر ارسال شده است» در زیر این قفسه‌ها و انتشار عکس‌های مواد مذکور در شبکه‌های اجتماعی، مشتریان را در این زمینه در جریان قرار دادند. در پی انتشار عکس‌های کالاهای ترکیه‌ای از سوی فروشگاه‌های زنجیره‌ای «المیره» قطری در شبکه‌های اجتماعی، بسیاری از شعبه‌های این فروشگاه شاهد صف‌های طولانی مشتریان بودند.
این فروشگاه طی پیامی در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «به اطلاع تمامی مشتریان فروشگاه المیره می‌رساند که نیازهای مواد غذایی از ترکیه به این فروشگاه رسیده و می‌توانند نیازهای خود از قبیل گوشت، تخم مرغ و ماست را در فروشگاه تامین کنند. با ما همراه باشید.»
همچنین بسیاری از شهروندان قطر نیز عکس‌های مواد غذایی ارسال شده از ترکیه به این کشور را در حساب‌های شبکه اجتماعی خود به اشتراک گذاشتند. سهیل عوض، یک وکیل قطری در گفت‌وگو با خبرگزاری آناتولی هنگام خرید این محصولات از فروشگاه گفت: «امور زندگی در قطر در مسیر طبیعی خود ادامه دارد. شکر خدا که شهروندان کالای ترکیه‌ای خرید می‌کنند. فرزندم برای نخستین بار شیر تولید ترکیه می‌نوشد.»
وی با بیان اینکه از همان روز اول بحران بر این باور بوده که دولت قطر بحران مذکور را حل خواهد کرد، افزود: «روابط واقعی میان کشورها باید به این‌گونه باشد. امیدوارم کشورهای عربی نیز بر این اساس، روابط خود را گسترش دهند.»
از سوی دیگر، بندر صحار عمان جایگزین جبل‌علی دبی در مراودات با قطر شده است. بازیگران خطوط کشتیرانی متاثر از محاصره و اختلال لجستیکی قطر، بندر صحار در عمان را به‌عنوان ترانشیب جایگزین برای نگاه داشتن و حفظ خدمات سرویس‌دهی خود به این کشور، مطرح کردند. نمایندگانی از خطوط کشتیرانی مهم دنیا، فورواردهای کالا و اپراتورهای فیدری متاثر از بحران قطر در نشست فوری که به میزبانی مقامات بندری در این کشور برگزار شد، بندر صحار در عمان را به‌عنوان ترانشیب ( بندر به بندر) جایگزین در راستای نگاه داشتن و حفظ خدمات سرویس‌دهی خود به این کشور عنوان کردند.
اکثریت حضار در این نشست بندر صحار را به‌عنوان جایگزین بندر جبل علی دبی که تاکنون هاب ترانشیبی بوده و به‌دنبال تصمیم اخیر، تحریم علیه شناورهای وابسته به قطر را اعمال کرده است، پیشنهاد دادند. بندر سلاله عمان نیز در طول این نشست به‌عنوان جایگزین مطرح شد، چرا که شناورهای تعداد کمی از خطوط کشتیرانی نیز در بندر مذکور پهلو می‌گیرند.
