چندی قبل‌تر از سال 89 که استان البرز به طور رسمی شکل گرفت، معادن شن و ماسه در روستاهای شهرستان هشتگرد شروع به فعالیت کردند. این معادن که ابتدا به بهانه اکتشافات و تحقیقات علمی راه‌اندازی شده بودند، رفته رفته با حفر چاه‌های عمیق در ویلاهای محصور شده با سیم خاردار و دوربین مداربسته، تبدیل به معادن بهره‌برداری شدند. از آن زمان، مدت زیادی نمی‌گذرداما به دلیل فعالیت چند ساله کارگران، مسئولان بخش‌های مختلفی چون محیط‌زیست، جهادکشاورزی، اداره منابع طبیعی، مدیریت حفاظت و بهره‌برداری منابع آب البرز، فرمانداری و بخش‌های دیگر، نتوانستند جلوی فعالیت‌های مخرب این معادن را بگیرند. اکنون گفته می‌شود بالغ بر 30 معدن در روستاهای شهرستان ساوجبلاغ در حال فعالیت هستند که برخی از آن‌ها، فاصله‌ای کمتر از چند 100 متر با مناطق مسکونی دارند. از این رو همواره روستاییان با معضلات متعددی همچون بلند شدن ریزگردها و مه گرد و غبار، از بین رفتن آسفالت جاده‌ها به واسطه ماشین‌های سنگین حمل شن و ماسه، کاهش شدید منابع‌آبی به دلیل حفر چاه‌های عمیق بسیار و غیره روبه‌رو هستند. جای سوال دارد که چرا همچنان مسئولان وزارت صنعت، معدن و تجارت استان، اقدامی نه برای بیکار شدن و تعطیلی کامل معادن بلکه در خصوص فعالیت استاندارد آن‌ها نمی‌کنند.

معادن جدید قارچ‌گونه سبز می‌شوند

البته چندی پیش برای چندمین بار قرار بود معدنی جدید در کنار دو روستای سعیدآباد و جهان ویلا حفر شود که با مخالفت شدید مردم و مسئولان مواجه شد. معدنی که قرار بود با مجوز وزارت صنعت، معدن و تجارت در محلی حفر شود که تنها یک خیابان با روستای جهان ویلا و مناطق مسکونی فاصله دارد. البته همچنان صاحبان معدن جدید در تلاشند با حفر معدن، منابع طبیعی این منطقه را به تاراج ببرند. در این خصوص صفدر خیل فرهنگ از روستاییان منطقه‌سعید‌آباد  می‌گوید:« در حال حاضر در شهرستان ساوجبلاغ 30 معدن حفر شده است که تمامی منابع آبی مورد نیاز زندگی روستاییان را به تاراج می‌برند». وی که از اعضای شورای روستای سعیدآباد است، ادامه می‌دهد:« با توجه به اینکه تمام اشتغال و معیشت مردم این مناطق از طریق کشاورزی تامین می‌شود، بیم آن می‌رود که به زودی همگی بیکار شویم و به ناچار تن به مهاجرت دهیم». در این خصوص فرماندار ساوجبلاغ نیز  می‌گوید:« حدود 22 معدن از تعداد معادن فعال شهرستان با بهره‌برداری‌های بی‌رویه از چاه‌های متعدد و غیرمجاز، به حدی منابع آبی شهرستان را به تاراج برده‌اند که مصرف آن‌ها اکنون به اندازه شهر جدید هشتگرد با جمعیت 60 هزار نفری رسیده است». ابوالقاسم پالیزگیر ادامه می‌دهد:«متاسفانه در حال حاضربیشتر معادن با تخطی از میزان حفر 25 متری به 50 متر، وضعیت شهرستان را به‌گونه‌ای رقم زده‌اند که بیشتر مردم روستاهای این مناطق با یک مه همیشگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند».

قطب تولیدات کشاورزی البرز در معرض نابودی

حالا با این شرایط هر روز از سطح منابع آبی شهرستان ساوجبلاغ کاسته می‌شود و فعالیت‌های کشاورزی به شدت به خطر افتاده‌است. اشاره‌ای نیز باید به اهمیت تولیدات این شهرستان در سطح استان البرز و کشور کنیم. شهرستان ساوجبلاغ بر اساس اعلام جهاد کشاورزی، حدود 12 هزار نفر بهره‌بردار کشاورز دارد که به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی استان البرز، سطح اراضی کشاورزی این شهرستان بالای 23 هزار هکتار است. مجید موسوی می‌گوید:« سطح زیر کشت اراضی زراعی ‌هشت هزار و 562 هکتار است که از این میزان، بیش از 260 هزار تن محصول برداشت می‌شود».

علاوه بر این سطح باغات شهرستان ‌نیز به هزار و 350 هکتار می‌رسد که بیش از 56 درصد محصولات باغی استان را تامین می‌کند. البته تولیدات این قسمت از کشور، تنها به همین چند قلم ختم نمی‌شود و روستاییان شهرستان ساوجبلاغ دست توانایی نیز در تولیدات دام، طیور و آبزیان دارند. بنابراین، این شهرستان با توجه به اینکه در کنار استان تهران قرار گرفته، در راستای تامین مایحتاج مردم تهران و استان‌های همسایه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است که با ادامه فعالیت غیر کارشناسانه معادن شن و ماسه، تمامی این تولیدات به خطر خواهند افتاد. البته همان‌گونه که گفته شد، خشک شدن درختان، مزارع، افزایش موج بیکاری و خالی از سکنه‌شدن روستاهای ساوجبلاغ، تنها مشکلی نیست که مردم را مورد تهدید قرار می‌دهد؛ چرا که با خالی شدن سفره‌های زیر زمینی و خشک شدن تمامی مزارع و باغات، ریزگردهای ناشی از فعالیت معادن در هوا پخش می‌شوند و به تهران می‌رسند. اتفاقی که اگر رخ دهد، خیلی زود پایتخت ایران را غیرقابل سکونت می‌کند.

نمایان شدن اثرات مخرب فعالیت معادن تا 15 آینده

اسماعیل کهرم نیزدر خصوص فعالیت این معادن و مشکلاتی که در آینده به بار می‌آورند می‌گوید:«در گذشته، تمامی این معادن در تهران فعال بودند که با حجوم ریزگردها، مسئولان وزارت صنعت، معدن و تجارت ناچار شدند این معادن را به استان البرز منتقل کنند». این مشاور رییس سابق سازمان حفاظت از محیط‌زیست می‌افزاید:« متاسفانه فعالیت این معادن به قدری به اراضی، آسیب‌های جدی وارد می‌کند که تعطیلی آن‌ها صرفه بیشتری نسبت به فعالیت‌شان دارند؛ چرا که با خالی شدن سفره‌های آب زیر زمینی، لایه‌های خاک دیگر قابلیت جذب منابع آبی خود را از دست می‌دهند و فروچاله‌ها پدید می‌آیند». اتفاقی که اکنون به گفته این کارشناس محیط زیست در شهرستان ساوجبلاغ در حال وقوع است. کهرم با اشاره به اینکه بعد از 15 سال، تازه ضررهای زیست محیطی چنین معادنی خودنمایی می‌کنند، ادامه می‌دهد:« مشکلات زیست محیطی این معادن، یکی دوتا نیست و اگر صاحبان آن‌ها بر اساس استانداردها عمل کنند، باید به دل کویر بروند اما چون هزینه حمل و نقل بالاست، تصمیم می‌گیرند به مناطق خوش آب‌وهوا قدم بگذارند». وی با بیان اینکه جواز چنین معادنی از سوی وزارت صنعت ، معدن و تجارت به هر کسی داده نمی‌شود و فرد مجوز گیرند باید نور چشمی باشد، می‌گوید:« فعالیت این معادن همچون مثال از آب ،کره گرفتن است و محیط زیست، کشاورزی و منابع آبی را از بین می برد».

تهران و البرز در معرض خطر

همان‌گونه که قبل‌تر اشاره شد، معادن شهرستان ساوجبلاغ، سال‌ها قبل‌ از استان اعلام شدن البرز در روستاهای این منطقه جا خوش کرده و متولیان کمتری نسبت به این موضوع حساسیت نشان داده بودند اما اکنون نیز که شرکت منابع استان نسبت به این موضوع معترض است، ‌نمی‌تواند راهی پیش ببرد. در این خصوص مدیریت حفاظت و بهره برداری از منابع آب استان البرز می‌گوید:«برخی از این معادن از قبل دی سال 91 احداث شده‌اند و حالا استان البرز را با این میهمانان ناخوانده تحویل گرفته‌ایم». حمید منصوری با اشاره به اینکه تلاش‌های زیادی در خصوص جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه معادن شن وماسه‌‎ انجام داده‌اند، می‌افزاید:« تا زمانی که وزارت صنعت، معدن و تجارت در خصوص اصلاح این وضع وارد عمل نشود، ما نیز نمی‌توانیم راهی از پیش ببریم». متاسفانه به گفته این مقام مسئول، به دلیل همجواری برخی گودال‌های حفر شده در کنار خطوط برق فشار قوی و خط راه‌آهن سراسری تهران- پردیس، در صورتی که زلزله‌ای به عمق ‌دو ریشتر بیاید، تمام خطوط برق و مسیر راه‌آهن در این گودال‌های حفر شده سقوط می‌کنند و فاجعه‌ای بزرگ به بار می‌آید.البته مسئولان حفاظت و بهره برداری ازمنابع آب استان البرز در خصوص محدود کردن میزان برداشت‌های منابع آبی و موقعیت یابی مناسب‌تر، راه‌حل‌هایی همچون بهره برداری از فاضلاب شهر هشتگرد و استفاده از چاه‌های مجاز با بهره‌برداری محدود را نیز پیشنهاد داده‌اند اما گویی صاحبان این معادن تا تمام این شهرستان‌ها را به تاراج نبرند و البرز و تهران را به ورطه نابودی نکشند، دست‌بردار نیستند. درحال حاضر گفته می‌شود عمق چاه‌های حفر شده در این مناطق از 50 متر در چند سال گذشته به 150 متر رسیده است و اگر همین روال ادامه یابد، تا 20 سال آینده اثری از شهرستان ساوجبلاغ روی نقشه باقی نمی‌ماند.