بر اساس گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی یک‌ششم جمعیت، سه‌چهارم اراضی خشک و یک‌سوم خشکی‌های جهان به مساحت پنج‌میلیارد هکتار در ۱۱۰ کشور جهان در معرض پدیده بیابان‌زایی هستند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان ، در مجموع از نظر تناسب سطح مناطق خشک ایران با جهان، ایران روی کمربند خشک جهان قرار گرفته و ۴۶/۶ درصد از مساحت آن دارای اقلیم خشک و فراخشک است که 3/3 برابر درصد جهانی است. بیابان‌های گرم عربستان و آفریقا در فصل تابستان، قسمت‌های جنوب و جنوب غربی کشور ایران را تحت نفوذ خود درمی‌آورند و بر اثر استقرار هوای پر‌فشار جنب حاره، آسمان ایران بدون ابر است. این امر سبب گرمایش شدید زمین شده و مراکز هوای کم‌فشار را بر سطح منطقه خلیج‌فارس به وجود می‌آورد. این مرکز کم‌فشار هوای شبه‌جزیره‌عربستان را به داخل ایران کشانده و سبب بالا رفتن دمای شهرهای جلگه‌ای و جنوبی ایران میشوند.
پدیده گردوغبار در غرب کشور
گردوغبار یکی از پدیدههای مخرب اقلیمی است که سالانه خسارات فراوانی را به محیط‌زیست، جادهها، ساختمانها و هوای شهرها وارد می‌کند. استانهای غربی از مکانهای مساعد برای رخداد مدام پدیده گرد وغبار در کشور ایران محسوب میشوند. کاهش شدید رطوبت خاک بر اثر کاهش شدید بارش در دهه گذشته بهویژه در شمال خاورمیانه که منطقه تغذیه رودهای بزرگ بین‌النهرین است و وقوع بادهای شدید در منطقه خاورمیانه از دلایل اصلی وقوع طوفان‌های منطقه هستند. اگر سرعت وزش باد از سرعت آستانه فرسایش خاک پیشی بگیرد مقادیر قابل توجهی ذرات خاک از بستر خود جدا شده و ذرات ریز آنها به صورت گرد و غبار به داخل جو وارد می‌شود. کانون اصلی بحران گرد و غبار در شش منطقه در کشورهای همسایه غربی ایران، شناسایی شده که چهار کانون آن در عراق، یکی در سوریه و دیگری در عربستان‌سعودی است. کشور عراق عامل اصلی بیش از 70درصد این پدیده زیست‌محیطی در کشور است. کشورهای اردن، کویت، مناطق کمی از ایران و جنوب ترکیه را نیز باید به فهرست کانون‌های مهم طوفان‌های گرد و غبار افزود.
اثرات پدیده گردوغبار در استان خوزستان
متاسفانه دامنه خشکسالی و وقوع بادهای شدید و پدیده گردوغبار در کشور اثرات بسیار مخرب و منفی را بر زندگی ساکنان مناطق غربی کشور می‌گذارد. یکی از این مناطق استان خوزستان است که با وجود منابع عظیم نفت و گاز، پتروشیمی و سدهای عظیم که به‌گونه‌ای این استان را به شریان اقتصادی کشور تبدیل کرده، همواره با آثار مخرب پدیده گرد و غبار درگیر است. از تاثیرات خشکسالی‌های اخیر و پدیده گرد و غبار در این استان می‌توان به تغییرات آب و هوایی، افزایش‌آلاینده‌ها و گرد و غبار هوا اشاره کرد که مشکلات زیادی را برای مردم استان ایجاد کرده است. رکود و وقفه در فعالیت‌های بنگاه‌های اقتصادی، تولیدی و بازار خوزستان به دلیل شرایط نامساعد جوی و تغییرات شدید آب و هوایی مانند گرد و غبار اقتصاد کشور را متاثر می‌کند و نبض اقتصادی کشور را به شماره می‌اندازد. پدیده گرد و غبار سلامت شهروندان خوزستانی را نیز با خطر مواجه می‌کند. پدیده گرد و خاک برای بیماران قلبی و عروقی و کسانی که به گرد و غبار آلرژی دارند، خطرات بسیاری دارد. اما گرد و خاک در منطقه محدود به مشکلات بهداشتی نیست و موجب تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، ادارات و سازمان‌ها نیز می‌شود.
بادهای کوبنده سیستان و بلوچستان
بادهای 120روزه سیستان و بلوچستان که از اوایل اردیبهشت شروع شده، تا شهریور و حتی مهر ادامه دارند که به دلیل مدت وزش به نام بادهای 120روزه مشهور هستند. حداکثر سرعت این باد در تیر به 100کیلومتر در ساعت می‌رسد. متوسط سرعت باد در ماه‌های تابستان در حدود 26 کیلومتر در ساعت و در ماه‌های زمستان به 13کیلومتر در ساعت می‌رسد. جریان باد در سیستان در کلیه فصول سال برقرار است و بیشترین موارد وزش باد مربوط به تابستان است. شدت وزش این باد به حدی است که امکان هرگونه فعالیت را از شهروندان گرفته و زندگی را در این مناطق دچار اختلال می‌کنند، سطح زمین را می‌سایند و در مدت زمان کوتاهی زمین‌های زراعتی و باغ‌ها را انباشته از شن و ماسه و تپه‌ها را نیز به سطح صاف و نسبتا همواری تبدیل می‌کنند. این بادها خسارات زیادی به جادهها و کانال‌های آبرسانی و ذخیره آب می‌زنند و سبب بسته شدن جاده‌های مواصلاتی و پر شدن مخازن ذخیره‌آب میشوند. این بادها همچنین سبب افزایش دما و کاهش رطوبت موجود در محیط نیز میشوند. در ماه‌های تابستان بر اثر بادهای 120روزه به علت تبخیر فوق‌العاده آب دریاچه هامون به حداقل می‌رسد. بر اساس اندازه‌گیری‌ها و آمارهای موجود میزان متوسط تبخیر آب در سیستان از سال 42 به بعد حدود۴/۷ متر در سال بوده است. زمانی که میزان تبخیر آب بر اثر افزایش ناگهانی دما در تابستان و وزش باد بالا می‌رود نیاز آبی گیاه تامین نشده و باعث خسارت بادزدگی در مزارع کشاورزی می‌شود. این بادها زمینه‌ساز بیماریهای گوناگون تنفسی،گوارشی و چشمی هستند که در اثر آلودگی‌های ایجاد شده به علت وزش باد در منطقه مشاهده میشوند. یک نمونه منحصر به فرد آن کراتیت شنی است. در این بیماری ذرات ماسه باعث خراشیدن قرنیه چشم و کاهش دید میشوند.
گرد و غبار ملی!
بیشترین تبعات منفی گرد و خاک نصیب شهرهای غرب و جنوب غربی کشور به ویژه شهرستان‌های آبادان و خرمشهر می‌شود، اما این پدیده بیش از نیمی از کشور را فرا گرفته و در سال‌های اخیر شاهد بروز آن در استانهای ایلام، کردستان، کرمانشاه، همدان، زنجان، اکثر شهرهای جنوب و جنوب غربی کشور و تهران نیز هستیم. به نظر می‌رسد پدیده گرد و غبار در حال سراسری شدن است. تثبیت کانون‌های داخلی با رهاسازی آب سدها، مهارسیلاب و حفاظت آب، خاک و استفاده از روش‌هایی مانند مالچ‌‌پاشی، جنگل‌کاری مصنوعی و تامین بودجه لازم برای ایجاد کمربند سبز حاشیه‌های شهرهای درگیر پدیده گردوغبار امکانپذیر است. در حوزه سلامت نیز تقویت زیرساخت‌های بیمارستانی به ویژه برای بیماریهای تنفسی و تخفیف تعرفه‌های پزشکی برای بیماری‌هایی بامنشأ آلودگی هوا از اقدامات موثر است.
تخصیص وام برای بازسازی منازل
مدیر ملی ستاد مقابله با گردو غبار به تشریح طرح تخصیص اعتبار وام به منظور بهسازی خانه‌های واقع در مناطق گردو غبار‌خیز می‌پردازد و می‌گوید: حدود یک ماه قبل درخواست تخصیص اعتبار در این زمینه را به معاون اول ریاست‌جمهوری ارسال کردیم. در حال حاضر مراحل پیگیری آن در دولت گذرانده می‌شود و احتمالا متناسب با تخصیص اعتبارات بانکی با آن موافقت و به استان‌ها ابلاغ می‌شود. ضیاءالدین شعاعی می‌افزاید: تخصیص وام به بازسازی خانه‌ها تنها مختص استان سیستان و بلوچستان نیست و در پیشنهاد ارائه شده به دولت استانهای در معرض گرد و غبار نیز ذکر شده است. او عنوان می‌کند: هنوز میزان مبلغ وام، قوانین و آیین‌نامه نحوه واگذاری تسهیلات مشخص نیست. شعاعی خاطرنشان می‌کند: در پیشنهاد ستاد مقابله با گرد و غبار به دولت استفاده از تسهیلات ارزان‌قیمت برای مردم ذکر شده است و در صورت موافقت این وام با سودی اندک در اختیار مردم قرار می‌گیرد. او در پاسخ به این سوال که ستاد چه ضرورتی برای تخصیص این وام‌های ارزان قیمت به مردم دیده می‌گوید: در طول پنجاه سال گذشته عوامل و رویدادهای زیست‌محیطی دست به دست هم داده و امروز کشور و زندگی مردم را تحت‌تاثیر قرار داده‌اند، بنابراین برای حل مسائل زیست‌محیطی به بازه زمانی طولانی نیازمندیم. شعاعی می‌افزاید: کشور شاهد خسکسالی بیش از 24 سال و تغییرات اقلیم در مدل بارش باران و برف بوده که منابع آبی را تحت‌تاثیر قرار داده است. برای مثال، در سال جاری در استان فارس ترسالی داشتیم در حالی که در شمال کشور شاهد خشکسالی بودیم. اکنون در استانهای غربی کشور معضل گرد و غبار را داریم و با بررسی دقیق سه‌ساله از وقایع گرد و غبار به جرات می‌گوییم که اغلب گردو غبارهامنشأ خارجی دارند. مدیرملی ستاد گردوغبار بیان می‌کند: در سال 95 با بررسی و پایش‌های دقیق از تعداد 28 واقعه گرد و غباری که در کشور رخ داد تنها چهار رویدادمنشأ داخلی داشت. طبیعتا انجام اقداماتی تاثیرگذار در سطح کشورهای منطقه و ایران در مورد این پدیده زمانبر است و شاید به چند دهه ختم شود. شعاعی تاکید می‌کند: به همین دلیل توصیه کردیم به دلیل وقوع هرساله پدیده گردوغبار و تاثیرگذاری بلندمدت اقدامات پیشگیرانه راهکارهایی مانند بازنگری در آیین‌نامه نظام مهندسی برای کاهش آسیب‌پذیری مردم و حفظ سلامت آنها در مقابل این پدیده ارائه شود تا سلامت آنها را حفظ می‌کنیم و حداقل افراد در محیط‌های مسکونی و تجمعی مانند مدارس، مساجد و... مصون از پدیده گرد و غبار باشند. او می‌افزاید: باتوجه به سیستم‌های تهویه (کولرهای‌آبی) در مناطق گرد و غبار خیز، ایزوله‌نبودن هواکش‌ها به ویژه سرویس‌های‌بهداشتی و ارتباط با محیط خارجی و پنجره‌های قدیمی خانه‌ها بعد از وقوع طوفان‌های گرد و غبار بخش عظیمی از گرد وغبار به درون منازل راه پیدا می‌کنند. شعاعی خاطرنشان می‌کند: با تخصیص این وام به منظور اصلاح آیین‌نامه‌های ساخت‌وساز، استفاده از فیلترهای خاص در کولرهای آبی، تجهیز اگزوز فن‌های سرویس‌های‌بهداشتی به دریچه‌های کنترل باد و استفاده از پنجره‌هایی که توسط لاستیک مناسب به خوبی درزگیری شده‌اند از ورود گرد و غبار جلوگیری می‌شود.
