در حال حاضر تسهیلات مسکن تنها در بانک مسکن به متقاضیان ارائه می‌شود. این در حالی است که طی یکی دو سال گذشته مصوباتی برای ایجاد اختیار در بانک‌های تجاری برای اعطای وام مسکن وجود داشته اما این بانک‌ها با توجه به کمبود نقدینگی و فعالیت‌های خاص خود عمدتا از پرداخت چنین تسهیلاتی سر باز زده و رسما در این باره اقدام نمی‌کنند. در دو سال اخیر شورای پول و اعتبار پرداخت تسهیلات تا سقف ۶۰ میلیون تومان را برای بانک‌های تجاری آزاد کرده و در ادامه نیز اختیارات دیگری به آنها داده است.
اما در مورد وام‌های رایج شبکه بانکی دو مورد خاص وجود دارد؛ تسهیلاتی که متقاضیان می‌توانند از محل خرید اوراق ممتاز از بازار بورس دریافت کند و همچنین تسهیلاتی که از حدود سه سال گذشته در قالب صندوق پس‌انداز مسکن شرایط آن فراهم شده و در اختیار خریداران مسکن قرار می‌گیرد. البته این دو با وام یکدیگر تفاوت‌هایی دارد؛ از نحوه دریافت، مدت انتظار و به ویژه سود بازپرداخت.
برای هر دوی این تسهیلات دو گروه تعریف می‌شوند؛ انفرادی و زوجین. سطح تسهیلات برای هر کدام از این گروه‌ها بسته به منطقه جغرافیایی که در آن زندگی می‌کنند، متفاوت است.
وام‌های اوراق دار با هزینه های گزاف
این در حالی است که در تسهیلات مربوط به خرید اوراق ممتاز در بازار سرمایه در هر صورت متقاضی باید نسبت به خرید اوراق اقدام کند. به طوری که به میزان مبلغ وامی که دریافت می‌کند، برای هر ۵۰۰ هزار تومان یک برگ اوراق بگیرد. قیمت هر برگ اوراق اکنون حدود ۷۵ هزار تومان و مثلا برای وام ۷۰ میلیونی باید تا ۱۴۰ برگ اوراق خریداری شود که هزینه ای حدود ۱۰ میلیون تومان را به گیرنده وام تحمیل می‌کند. اما در این شرایط دیگر نیازی به در انتظار ماندن برای دریافت تسهیلات نیست و بعد از خرید اوراق اقدامات لازم انجام می‌شود.
اکنون و با آخرین مصوبه شورای پول و اعتبار سقف پرداخت وام‌های مسکن از محل خرید اوراق برای هر نفر تا ۱۰ میلیون تومان افزایش یافته و به این ترتیب است که به صورت انفرادی برای تهران تا ۷۰ میلیون تومان، مراکز استان‌ها و شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت تا ۶۰ میلیون و سایر مناطق تا ۵۰ میلیون تومان قابل پرداخت است.
از سوی دیگر این تسهیلات برای زوجین نیز تعریف شده و در تهران تا ۱۲۰ میلیون، مراکز استان و شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت تا ۱۰۰ میلیون و سایر مناطق تا ۸۰ میلیون تومان می‌توانند تسهیلات دریافت کنند. متقاضی باید برای بازپرداخت سودی حدود ۱۷.۵ درصد را بپردازد. زمان بازپرداخت حداکثر ۱۲ سال و امکان بازپرداخت به روش‌های ساده و پلکانی وجود دارد. این در حالی است که اکنون وجود سود بالای تسهیلات این بخش از مشکلات آن به شمار رفته و اقساط بالا و مجموع سود بازپرداختی قابل توجهی را به دارنده وام تحمیل می‌کند. به گونه‌ای که گیرنده وام ۱۲۰ میلیونی(زوجین تهرانی) باید در هر ماه حدود دو میلیون تومان قسط و در مجموعه در ۱۲ سال حدود ۱۶۷ میلیون تومان سود برگرداند. مسئولان بانک مسکن و البته بانک مرکزی کاهش نرخ سود در وام از محل اوراق را منوط به کاهش نرخ سود تسهیلات رایج در شبکه بانکی و توازن منابع و مصارف دانسته‌اند.
در تسهیلاتی که از طریق اوراق گرفته می‌شوند باید یادآور شد که در مورد زمان و طول عمر خانه، صدور مجوز ساختمان مورد توجه بوده و به عبارتی از جواز ساخت آن نباید بیشتر از ۲۰ سال گذشته باشد.
موضوعی که عمدتا مورد سوال متقاضیان دریافت تسهیلات است به نحوه انتقال این وام ها بر می‌گردد. در رابطه با وام های قابل دریافت از محل اوراق به این ترتیب است که اولا دارنده تسهیلات از این محل می‌تواند بدون محدودیت بار دیگر وام‌های پرداختی از همین محل را دریافت کند اما با این شرایط که اگر قرار است وامی که اکنون در اختیار دارد را به مسکن جدیدی که می‌خواهد دوباره خریداری کند، منتقل کند آنگاه دریافت وام جدید مشروط به مابه‌التفاوت خواهد بود. مثلا اگر اکنون تا ۱۰ میلیون تومان از وام قبلی باقی مانده می‌تواند با توجه به اینکه برای انفرادی تا سقف ۷۰ میلیون تسهیلات قابل دریافت است، مابه التفاوت آن یعنی تا سقف ۶۰ میلیون تومان اقدام کند ولی اگر قرار بر این نیست که وام قبلی را به مسکن جدید منتقل کند، آنگاه می‌تواند با نام خود تا ۷۰ میلیون تومان تسهیلات بگیرد.
دارنده وام اوراق دار امکان دریافت تسهیلات صندوق پس انداز یکم را ندارد مگر...
در رابطه با حساب صندوق پس‌انداز مسکن شرایط دیگری وجود دارد. این نوع از تسهیلات حدود سه سال است که با تصویب شورای پول اعتبار و از طریق بانک مسکن در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد. تسهیلات صندوق پس انداز یکم در دو گروه انفرادی و زوجین قابل پرداخت خواهد بود. برای انفرادی و در بر اساس مناطق جغرافیایی در تهران ۸۰ میلیون، مراکز استان‌ها و شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت تا ۶۰ میلیون و در سایر مناطق تا ۴۰ میلیون تومان تعریف می‌شود. برای زوجین نیز در ترهان تا ۱۶۰ میلیون، مراکز استان‌ها و شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر تا ۱۲۰ و سایر مناطق نیز تا ۸۰ میلیون تومان شرایط دریافت تسهیلات وجود دارد. این در حالی است که برای دریافت هر مبلغ از این تسهیلات در دوره یکساله باید تا نیمی از آن سپرده‌گذاری شود. هر چند که امکان سپرده‌گذاری کمتر با دوره طولانی‌تر نیز وجود دارد. در این مدت اگر سپرده‌گذار خواهان برداشت منابع خود از صندوق پس‌انداز باشد به آنها بر اساس سود مصوب شورای پول و اعتبار سود سپرده تعلق می‌گیرد.
در صندوق پس انداز یکم نرخ سود تفاوت عمده‌ای با تسهیلات از محل اوراق دارد و از ابتدای تاسیس تا کنون در روندی کاهشی به ۹.۵ درصد رسیده است که تا حدودی این تسهیلات را به صرفه می‌کند. دلیل اصلی این کاهش نیز به مدت سپرده گذاری که به تامین منابع منجر می شود بر می‌گردد. این در شرایطی است که متقاضی وام ۸۰ میلیونی ماهانه حدود ۹۳۰ هزار تومان قسط و در مجموع ۵۴ میلیون تومان سو بر می‌گرداند، سود مجموع وام ۱۶۰ میلیونی نیز تا ۱۲۸ میلیون تومان و با قسط دومیلیون تومانی است.
در تسهیلات صندوق پس‌انداز یکم مشخص آن است که خاص خانه‌اولی‌ها خواهد بود یعنی هیچ متقاضی نمی‌تواند قبل از دریافت این تسهیلات از سایر وام‌های مسکن استفاده کرده باشد. متقاضی از تسهیلات بانک مسکن و سایر بانک‌ها جهت خرید، احداث واحد مسکونی، انتقال سهم‌الشرکه یا تعمیر واحد مسکونی استفاده نکرده باشد. به عبارتی متقاضی از امکانات دولتی برای تهیه مسکن استفاده نکرده باشد. بنابراین کسی که از تسهیلات مربوط به اوراق ممتاز استفاده کرده امکان تامین منابع به صورت مستقیم از محل صندوق پس‌انداز یکم را ندارد مگر اینکه وام از شخص دیگری که آن را دریافت کرده و قسط اول را نیز پرداخت کرده است، به وی منتقل شود. در عین حال که هر متقاضی فقط یکبار می‌تواند از تسهیلات صندوق پس انداز یکم استفاده کند.
اما در صورتی که دارنده حساب صندوق پس‌انداز مسکن یکم واجد شرایط تسهیلات طرح خانه اولی نباشد، می‌تواند از مزایای تسهیلاتی این حساب (خرید و احداث واحد مسکونی) تا سقف‌های مقرر در حساب صندوق پس‌انداز مسکن عادی بهره‌مند شود. این در حالی است که امکان استفاده از تسهیلات صندوق به صورت تکمیلی با اوراق وجود دارد. به گونه‌ای که دریافت کننده تسهیلات صندوق پس اندازیکم می‌تواند در سقف‌های تعریف شده برای وام های از محل اوراق، مابه التفاوت را با خرید اوراق دریافت کند.
وام "خرید زمان" چیست؟
یکی دیگر از شرایط دریافت تسهیلات مسکن به طرحی تحت عنوان "خرید زمان" برمی گردد که در قالب حساب صندوق پس انداز مسکن اعطا می‌شود. خرید زمان یعنی اینکه متقاضی می تواند بعد از گذشت شش ماه سپرده گذاری از محل امتیازحساب صندوق پس انداز مسکن خود، از تسهیلات بیش از هشت میلیون تا سقف ۱۲ میلیون تومان استفاده کند. جهت استفاده از این طرح باید متوسط موجودی در حساب دو برابر تسهیلات دریافتی باشد به عنوان مثال متقاضی وام ۱۲ میلیونی باید تا ۲۴ میلیون تومان را در شش ماه سپرده گذاری کند. سود بازپرداخت این تسهیلات تا ۱۱ درصد بوده و عمر ساختمان نبایداز ۲۵ سال بیشتر باشد.
وام مشترک
در بین وام های متفاوت مسکن، وام دیگری است که تحت عنوان جعاله تعمیر مسکن به صاحبان خانه تعلق می‌گیرد. این تسهیلات تا چندی پیش با سقف ۱۰ میلیونی اعطا می‌شد که با مصوبه اخیر شورای پول و اعتبار تا ۲۰ میلیون تومان افزایش یافته و متقاضیان دریافت وام مسکن اعم از کسانی که از محل اوراق وام می‌گیرند و یا آنهایی که از صندوق پس انداز یکم تسهیلات دریافت می‌کنند می توانند وام جعاله را دریافت کنند. برای این تسهیلات نیز باید اوراق خریداری شود به طوری که برای وام ۲۰ میلیونی نیاز به ۴۰ برگ اوراق خواهد بود. سود باز پرداخت آن نیز حدود ۱۸ درصد تعریف شده است.
