دولت در ایستگاه اول اجرای طرح مسکن اجتماعی با تصویب مصوبه تامین سالانه 100 هزار واحد مسکونی برای دو دهک اول کم‌درآمد، تکلیف دستگاه‌های اجرایی مربوط از بابت واگذاری واحدهای مسکونی ملکی و استیجاری اجتماعی تا پایان برنامه ششم توسعه را ابلاغ و بنیاد مسکن را به‌عنوان مجری اصلی این طرح معرفی کرد. این درحالی است که با گذشت بیش از 6 ماه از ابلاغ این مصوبه، هم‌اکنون بنیاد مسکن به‌عنوان مجری طرح مسکن اجتماعی برای تامین دو ابزار عمده اجرای این طرح به منظور شروع فازهای بعدی طرح مسکن اجتماعی، با چالش مواجه شده است.به گزارش دنیای اقتصاد، مطابق مصوبه مسکن اجتماعی، بنیاد مسکن برای اجرای این طرح به دو ابزار کلیدی شامل «منابع مالی یارانه‌ای» و «زمین» نیازمند است که یافته‌ها از آخرین وضعیت اجرای طرح مسکن اجتماعی حاکی است هم‌اکنون مسکن اجتماعی در اولین مرحله اجرا متوقف شده است و تاکنون ریالی بابت تامین منابع مالی برای اجرای طرح در اختیار مجری قرار نگرفته است. این درحالی است که یافته‌ها همچنین از عدم تامین زمین مناسب و مورد نیاز برای اجرای این طرح خبر می‌دهد. مطابق با اظهارات متولیان مسکن اجتماعی، تاکنون منابع مالی مورد نیاز برای اجرای فاز اول مسکن اجتماعی(تکلیف بنیاد مسکن برای تامین 100 هزار واحد مسکونی برای دو دهک اول درآمدی جامعه)تامین نشده است که به واسطه این نارسایی مالی، هم‌اکنون حرکت به سمت دومین ایستگاه اجرای طرح مسکن اجتماعی با وقفه مواجه شده است.

علاوه بر این، امکان حرکت به سمت ایستگاه سوم اجرای طرح مسکن اجتماعی یعنی تامین زمین به واسطه عدم معرفی زمین‌های مناسب و کافی برای ساخت واحدهای مسکونی ملکی و استیجاری تکلیف شده برای سال 96، نیز عملا تاکنون مهیا نشده‌است. به‌طوری که در حال حاضر مجری طرح مسکن اجتماعی به واسطه عدم تامین منابع مالی شامل منابع مالی یارانه‌ای و تسهیلات، موفق به شروع عملیات اجرایی فاز اول مسکن اجتماعی نشده است. بنا بر اعلام متولیان اجرای طرح مسکن اجتماعی، فاز اول این طرح –تکلیف تعیین شده برای تامین 100 هزار واحد ملکی و استیجاری در سال 96- مجموعا به 250 هکتار زمین مناسب در همه استان‌های کشور نیازمند است که هنوز نهادهای متولی تامین زمین اقدام لازم را در این خصوص انجام نداده‌اند.

هم‌اکنون برخی از نهادهای متولی تامین زمین درحالی اقدام به معرفی محدود زمین در برخی از استان‌ها برای ساخت مسکن اجتماعی کرده‌اند که یافته‌ها و اظهارات مجری طرح مسکن اجتماعی نشان می‌دهد عمده زمین‌های معرفی شده خصوصیاتی مشابه زمین‌های 99 ساله مسکن مهر دارند و مطابق با هدف‌گذاری‌های صورت گرفته برای اجرای طرح مسکن اجتماعی بنا بر دو دلیل عمده مناسب نیستند؛ متولیان اجرای طرح مسکن اجتماعی می‌گویند زمین‌هایی که واحدهای مسکونی حمایتی و اجتماعی روی آنها احداث می‌شود باید جزو زمین‌های با درجه کیفی متوسط یا حتی متوسط رو به بالا باشند؛ به این معنا که این زمین‌ها باید در درجه اول از کلیه امکانات و خدمات زیربنایی و روبنایی برخوردار باشند و همچنین در محدوده‌های شهری و نزدیک به مراکز شهر قرار داشته باشند؛ از سوی دیگر این زمین‌ها باید به گونه‌ای باشند که از توجیه اقتصادی کافی برای سرمایه‌گذاری و ورود سرمایه‌گذار برای ساخت‌وساز روی آنها برخوردار باشند؛ به گفته آنها هر چند اقدامات کافی از بابت تامین زمین مورد نیاز برای ساخت مسکن اجتماعی طی ماه‌های اخیر از سوی نهادهای متولی تامین زمین انجام نشده است، بلکه در برخی از استان‌ها که پیش از این مطالعات نیازسنجی درخصوص حجم نیاز به زمین برای ساخت مسکن اجتماعی به آنها اعلام شده است، عمده زمین‌های معرفی شده خارج از محدوده شهرها قرار داشته یا فاقد امکانات موردنظر بوده‌اند.

از سوی دیگر و بنابر اعلام متولی اجرای طرح مسکن اجتماعی، اجرای فاز اول این طرح هم‌اکنون نیازمند تامین حدود 2800 میلیارد تومان منابع مالی است که تاکنون ریالی از منابع مورد نیاز تامین نشده است؛ منابع مالی مورد نیاز برای اجرای فاز اول طرح مسکن اجتماعی در قالب تامین 100 هزار مسکن ملکی و استیجاری برای دو دهک اول کم‌درآمد، شامل حدود 400 میلیارد تومان یارانه و 2400 میلیارد تومان تسهیلات بانکی است که بنا بر اعلام مجری طرح مسکن اجتماعی در صورت عدم تامین این منابع امکان آغاز این طرح وجود نخواهد داشت.

مطابق با مصوبه سوم اسفند 95 برای اجرای طرح مسکن اجتماعی که از سوی هیات دولت به تصویب رسید، منابع مالی مورد نیاز برای اجرای طرح مسکن اجتماعی باید از محل «هدفمندسازی یارانه‌ها» و همچنین «تسهیلات بانکی» تامین شود؛ این درحالی است که متولیان تامین مالی طرح مسکن اجتماعی «محدودیت منابع مالی» در اختیار دولت و نظام بانکی را مهم‌ترین علت تاخیر در تامین منابع مالی مورد نیاز برای اجرای طرح مسکن اجتماعی عنوان می‌کنند. طی روزهای اخیر، نهاد مجری طرح مسکن اجتماعی با طرح پیشنهاد استفاده از «منابع حاصل از بازگشت اقساط تسهیلات مسکن مهر»، خواستار استفاده از این منابع برای تامین مالی بخشی از پروژه‌های مسکن اجتماعی شده است. این درحالی است که هم‌اکنون بخش عمده‌ای از منابع حاصل از بازگشت اقساط تسهیلات مسکن مهر صرف ایجاد تعادل بین منابع و مصارف صندوق پس‌انداز مسکن یکم برای پرداخت تسهیلات ارزان‌قیمت خرید ملک به متقاضیان خانه‌اولی و همچنین پرداخت تسهیلات اضافی به پروژه‌های نیمه‌تمام مسکن مهر شده است؛ کارشناسان می‌گویند بعید است منابع چندانی از این محل برای اختصاص به طرح مسکن اجتماعی در دسترس باشد.

تازه‌ترین بررسی‌ها از وضعیت اجرای طرح مسکن اجتماعی با گذشت بیش از 6 ماه از تصویب این طرح در هیات دولت از کم‌توجهی برخی دستگاه‌های مسوول در این طرح برای تامین زمین و منابع مالی مورد نیاز حکایت می‌کند؛ این در حالی است که مطابق با مطالعات طرح جامع مسکن، دهک‌های کم‌درآمد یک و دو، سالانه به حدود 200 هزار واحد مسکونی نیاز دارند که نزدیک به یک پنجم کل نیاز سالانه مسکن برآورد می‌شود.

درگیری دولت در طرح مسکن مهر و فشار ناشی از پروژه‌های نیمه تمام و تامین خدمات برای این طرح که با گذشت یک دهه از اجرای آن هنوز به مرحله اتمام نرسیده است، مهم‌ترین دلیل تاخیر در اجرای طرح مسکن اجتماعی است؛ با این حال کارشناسان معتقدند این موضوع نباید مانع از اجرای طرح تامین مسکن برای گروه‌های کم‌درآمد شود. این در حالی است که 40 صاحبنظر و کارشناس برجسته حوزه مسکن در یک نظرسنجی که روز گذشته منتشر شد نیز با تاکید بر اینکه طرح مسکن اجتماعی یک طرح ضروری برای تامین مسکن گروه‌های کم‌درآمد است که باید حتما اجرایی شود، راهکار اجرای موفقیت‌آمیز این طرح را اجرای «تدریجی»، «با مقیاس کم» و «فاز‌به‌فاز» عنوان کردند. با این حال نادیده گرفتن این طرح حتی برای سال اول اجرا-سال جاری-به هیچ وجه به صلاح بازار مسکن و متقاضیان کم‌درآمد نیازمند واحدهای مسکونی نیست.  در «برنامه اولیه» برای تامین 100 هزار واحد مسکونی اجتماعی موردنیاز خانوارهای فاقد مسکن یا بد مسکن که حداقل در دو دهک اول درآمدی جامعه قرار دارند، در سال 96، اختصاص سالانه 20 هزار وام خرید مسکن تا سقف 40 میلیون تومان، پرداخت 25 هزار فقره وام ساخت در دو سقف 40 و 80 میلیون تومانی، تامین و واگذاری زمین برای ساخت 10 هزار واحد ملکی و استیجاری به‌عنوان مسکن اجتماعی، واگذاری واحدهای مازاد مسکن مهر با اختصاص 5‌هزار فقره وام بلاعوض 7 میلیون تومانی به متقاضیان واجد شرایط و پرداخت 40 هزار فقره یارانه اجاره بها در 31 استان کشور پیش‌بینی شده است.