برابر قانون اساسی، در همه دادگاه‌ها طرفین دعوا حق دارند برای خود وکیل انتخاب کنند و اگر نداشته باشند، باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم شود. قانونگذار برای اشخاصی که توان پرداخت دستمزد وکیل را ندارند، امکان استفاده از وکیل "معاضدتی" را پیش‌بینی کرده است. وکلای دادگستری مطابق قانون وکالت تکلیف دارند همه ساله در سه دعوای مدنی به‌عنوان کمک معاضدت به این دسته از اشخاص قبول وکالت نمایند. کلیه دادگاه‌ها نیز مکلف به پذیرش وکیل هستند، حتی اصحاب دعوا در دادگاه ویژه روحانیت نیز حق انتخاب وکیل دارند. اگر دادگاهی حق گرفتن وکیل را از متهم سلب کند، حکم صادر شده از آن دادگاه فاقد ارزش و اعتبار قانونی است.
به گزارش آگاهان ایده نیوز به نقل از معاونت فرهنگی قوه قضاییه، در دعاوی مدنی هر یک از طرفین دعوا اجازه دارند حداکثر تا دو نفر وکیل به دادگاه معرفی کنند. وکلای طرفین باید دارای شرایطی باشند که به موجب قانون راجع به وکالت در دادگاه‌ها برای آنان مقرر شده است. از این رو اگر آقای (الف) برای مطالبه اجاره بهای پرداخت نشده از سوی مستأجرش به آقای (ب) وکالت دهد، چنانچه آقای (ب) دارای پروانه وکالت باشد، اجازه اقامه دعوا و حضور در دادگاه و دفاع از او را دارد و اگر وی وکیل دادگستری نباشد، تنها می‌تواند با این وکالت‌نامه با یک وکیل دادگستری قرارداد وکالت تنظیم کند تا وکیل دادگستری اخیر (که دارای پروانه وکالت است) نسبت به مطالبه حقوق آقای (الف) اقدام نماید. البته این در صورتی است که در وکالت‌نامه، وکالت در توکیل به صراحت قید شده باشد.
وکالت ممکن است با سند رسمی یا سند غیررسمی باشد. اگر با سند عادی و غیررسمی عقد وکالت تنظیم شود، در مورد وکالت‌نامه‌های تنظیمی در ایران وکیل می‌تواند زیر وکالت‌نامه تأیید کند که وکالت‌نامه را موکل شخصاً در حضور او امضا یا مهر کرده یا انگشت زده است و اگر وکالت در خارج از ایران داده شده‌باشد، باید به گواهی یکی از مأمورین سیاسی یا کنسولی جمهوری اسلامی ایران برسد.
اگر وکالت در جلسه محاکمه داده شود، مراتب در صورت‌جلسه قید و به امضای موکل می‌رسد. چنانچه موکل در زندان باشد، رئیس زندان یا معاون او باید امضا یا اثر انگشت او را تأیید کنند.
وکالت در دادگاه‌هایی که به پرونده‌های مدنی رسیدگی می‌کنند شامل تمام اختیارات راجع به محاکمه است جز آنچه را که موکل استثنا کرده باشد. با وجود این، برای دخالت وکیل در بعضی امور، نیاز به تصریح در وکالت‌نامه دارد مانند:
- وکالت راجع به اعتراض به رأی، تجدیدنظر فرجام خواهی و اعاده دادرسی؛
- وکالت در سازش و مصالحه؛
- وکالت در تعیین کارشناس؛
- وکالت برای درخواست صدور برگ اجرایی و تعقیب عملیات مربوط به اجرای حکم و گرفتن وجوه پرداخت شده به نام موکل و …
اگر موکل وکیل خود را عزل کند، باید این موضوع را به اطلاع دادگاه و وکیل معزول برساند. البته عزل وکیل مانع جریان دادرسی و محاکمه نمی‌شود.
اگر موکل به‌طور شفاهی در دادگاه اظهار کند که وکیل خود را عزل کرده، این موضوع توسط دادگاه صورت‌جلسه شده و به امضای او می‌رسد، و تا زمانی که عزل وکیل به اطلاع او نرسیده اقدامات او در حدود وکالت صحیح می‌باشد.
اگر وکیل استعفای خود را به دادگاه اطلاع دهد، دادگاه به موکل اخطار می‌کند که خود او یا توسط وکیل جدید می‌بایست محاکمه را پیگیری نماید و محاکمه تا زمان مراجعه موکل یا معرفی وکیل جدید از جانب او حداکثر به مدت یک ماه متوقف می‌شود.
وکلا نباید بعد از استعفا یا معزول‌شدن از طرف موکل، وکالت طرف مقابل را بپذیرند. و به طریق اولی قبل از استعفاء یا معزول شدن نیز مجاز به پذیرش وکالت طرف مقابل نیستند.
وکلا باید هنگام محاکمه در دادگاه حاضر باشند مگر آنکه دارای عذر موجه باشند. مطابق قانون، موارد زیر عدم حضور با عذر موجه برای وکیل محسوب می‌شود:
_ فوت یکی از بستگان مانند پدر و مادر.
_ بیماریی که مانع حرکت او شود یا حرکت برای درمان او مضر تشخیص داده شود؛ مانند سکته قلبی و آنفولانزا.
_ حوادث قهری مانند سیل و زلزله.
_ وقایع خارج از اختیار وکیل که مانع حضور او در دادگاه شود مانند آنکه پرواز هواپیما به تأخیر بیفتد و زمان کافی برای حضور او با وسایل نقلیه دیگر وجود نداشته باشد. در حالت‌های گفته شده، وکیل معذور باید عذر خود را به‌طور کتبی با ذکر دلایل آن برای جلسه محاکمه، به دادگاه بفرستد.
اگر وکیل همزمان در دو یا چند دادگاه دعوت شود و جمع بین آنان ممکن نباشد، باید در دادگاهی که حضور او برابر قانون آیین دادرسی کیفری یا سایر قوانین الزامی است، شرکت کند و به دادگاه های دیگر لایحه بفرستد یا اگر از سوی موکل اجازه داشته باشد، یک نفر وکیل دادگستری دیگر را به دادگاه معرفی کند برای مثال اگر وکیل پرونده‌ای در دادگاه کیفری استان برای دفاع از متهم به قتل دارد، حضورش در این پرونده الزامی است و باید برای پرونده‌های دیگری که جلسه محاکمه آنها در همین زمان برگزار می‌شود، لایحه بفرستد.
اگر در یک دعوای مدنی یک طرف دعوا دو نفر وکیل معرفی کرده باشد و به هیچ کدام اجازه اقدام انفرادی ندهد، هر دو وکیل می‌بایست لایحه خود را به دادگاه ارسال نمایند یا اینکه یکی از دو وکیل به همراه لایحه وکیل دیگر در دادگاه حضور یابد. در صورت عدم وصول لایحه از طرف وکیل غایب، دادگاه بدون توجه به اظهارات وکیل حاضر به رسیدگی ادامه می‌دهد؛ در این حالت اگر هر دو وکیل یا یکی از آنان عذر موجهی برای عدم حضور اعلام کرده باشد، در صورت ضرورت، جلسه دادرسی تجدید و علت تجدید جلسه و وقت رسیدگی به موکل اطلاع داده می‌شود. در این صورت‌جلسه بعدی دادگاه به علت عدم حضور وکیل تجدید نخواهد شد.
