باغ‌های ایرانی همانند بسیاری از آثار هنری ایران در چهارچوب سنت و اصول، پایه‌ریزی شده‌اند و در طراحی آنها همانند معماری ایرانی هیچ‌چیز بدون دلیل و فقط از لحاظ زیبایی در نظر گرفته نشده است.
با توجه به جمله‌ی؛ «آنچه مفید و لازم است، زیبا عرضه می‌شود.» درک می‌کنیم که معماری ایران؛ یک اثر هنری زیبا، چندمنظوره و پرعملکرد را به‌وجود می‌آورد.
باغ‌های ایرانی دارای نظم و تناسب، با کاربرد درست و به دور از اسراف آب و موارد دیگر هستند.
در طراحی باغ‌های ایرانی با‌توجه به اقلیم منطقه، تمام نیازهای فردی، گیاهی و حتی نیاز حیوانات اهلی نیز مدنظر قرار گرفته شده است. در این نوع باغ‌سازی، توجه به کاربردِ خاص هندسه‌ی مربع در کلیات و جزئیات طراحی کاملاً مشهود است.
چشمانداز مستقیم و کشیده در محور طراحی باغ، قرارگیری کوشک (بنای اصلی) در امتداد این محور و روبروی آن و کاشتن درختان بلند در هر طرف باغ، در ایجاد پرسپکتیو طولانی‌تر مؤثر هستند.
برخی از خصوصیات کلی باغ‌های ایرانی
1. احداث باغ غالباً در زمین شیب‌دار.
2. محصور بودن پیرامون باغ با دیوار.
3. تقسیم سطح باغ غالباً به چهار بخش.
4. استفاده از خطوط راست در طراحی باغ.
5. وجود یک ساختمان در مرکز یا در بلندترین قسمت فضا.
6. استفاده از یک جوی دائم اصلی (آب دائم).
7. روان نمودن آب به‌گونه‌ای که صدای آب به‌وجود آید (آب‌شیب‌ها).
8. استفاده از سنگ‌های تراش‌دار در کف جوی برای نمایان شدن موج آب (سینه‌کبکی).
9. وجود رابطه‌ی نزدیک با طبیعت و عدم وجود حد فاصل بین ساختمان و باغ.
10. وجود حوض یا استخر برای تأمین آب و زیبایی چشمانداز در مقابل عمارت.
11. استفاده از درخت‌های زیاد و سایه‌دار و وجود معبرهای باریک.
12. اختصاص دادن بیشترین قسمت باغ به کاشت درختان میوه.
13. استفاده از انواع گل‌های زینتی و دارویی.
14. استفادهی بیشتر از گل سرخ نسبت به گونه‌های دیگر.
اصول طراحی باغ‌های ایرانی در موارد زیر خلاصه شده است؛
1. سلسله‌مراتب؛
فضاها و عناصر مختلف بر اساس اهمیت، ارزش کارکردی و بسیاری از عوامل دیگر در کنار هم قرار می‌گیرند که مثلاً از سردر ورودی یا گاهی میدان و آب‌نمایی در بیرون باغ (جلوخان) شروع و با گذشتن از هشتی و محور اصلی به کوشک باغ می‌رسد.
2. تقارن؛
اصل تقارن را می‌توان کامل‌ترین شکل تعادل به‌شمار آورد که علاوه بر جنبه‌های زیبایی‌شناسی از لحاظ ایستایی نیز همواره مورد توجه بوده است. در باغ‌های مستطیل، بسته به مکان قرارگیری کوشک یک یا دو محور تقارن و پلان‌های مربع اغلب چهار محور تقارن دارند.
3. مرکزیت؛
اصولاً مرکزیت به مهمترین قسمت مجموعه تأکید دارد که در باغ‌های ایرانی بیشتر به کوشک‌ها توجه می‌کند. خصوصاً کوشک‌هایی با طرح هشت‌بهشت. این اصل در پلان مربع با وجود کوشک در محل تقاطع محورها به اوج خود می‌رسد.
4. ریتم؛
به‌معنای تکرار موزون ساده یا پیچیده‌ی یک عنصر یا پدیده در یک اثر هنری است که در باغ ایرانی می‌توان در دیوارهای حاشیه‌ی باغ و حتی در کف‌سازی‌ها مشاهده کرد.
5. استقلال و تشخیص فضاها؛
در معماری ایرانی همه‌ی فضاها مستقل هستند و هیچ فضایی منفی یا مانده از فضای دیگر نیست.
در باغ ایرانی نیز همه‌ی فضاها اعم از ساخته‌شده و ساخته‌نشده، از خود هویتی به‌نمایش می‌گذارند.
به‌طوری که حتی فاصله‌ی میان دو فضای مستقل، خود عرصه‌ای کامل به‌شمار می‌آید که واجد تعریف، هویت و عملکرد مستقل است.
6. تنوع در وحدت، وحدت در تنوع؛
باغ ایرانی در عین وحدت در خطوط کلی، هندسه و مصالح اجرایی، تنوع فضایی بی‌نظیری دارد. تنوع فضایی باغ با تعریف فضاهای مستقل از هم با محدودسازی، تنظیم فاصله‌ی دید، بهره‌گیری از اشکال کامل هندسی، طرح کاشت، ترکیب‌بندی‌های متفاوت از گونه‌های گیاهی، کارکردهای فضایی آب، بهره‌گیری از مصالح و امثال آن نمود پیدا می‌کند. محورهای اصلی، محورهای فرعی، کِرت‌ها، انواع حوض‌ها و فضاهای ساخته‌شده با نوع بسیار زیادی که ارائه می‌دهند، نشان از یک نظم و وحدت‌سازی در کلیت باغ می‌دهند.
7. طبیعت‌گرایی و بهره‌گیری از منظر؛
فرهنگ ایرانی، انسان را جدا از طبیعت نمی‌بیند بلکه او را همراه با سایر عناصر طبیعت و جزو لاینفک آن تلقی می‌کند؛ دل سپردن به طبیعت و استفاده از مناظر طبیعی را علاوه بر اینکه پی بردن به نشانه‌های خالق می‌بیند، موجب حظ بصری و نشاط روان آدمی می‌داند. از این‌رو معماری و هنر ایران به‌شدت طبیعت‌گراست. این امر در باغ‌های ایرانی سبب به‌وجود آمدن فضاهای نیمه‌باز، مانند ایوان و کوشک شده است که حد فاصل و پیوند دهنده‌ی فضای طبیعت و بخش ساخته شده است. وجود چشم‌اندازهای عمیق و باز در محورها و مسیرهای اصلی باغ، عدم وجود موانع بصری و هدف‌دار بودن این مسیرها بر طبیعت‌گرایی بیشتر صِحه می‌گذارد.
